Ο  Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά μιλά για τη νέα του καλλιτεχνική-σκηνοθετική πρόταση, τον «Ηλίθιο» του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι, καθώς και για το τριετές «Φεστιβάλ Νεοελληνικού Έργου» (2018-2020) του οποίου οι πρώτες δράσεις ξεκίνησαν στις 11 Μαρτίου.

Συνέντευξη στην Ιωάννα Μπλάτσου
iob29@yahoo.com

Γιατί επιλέξατε τον «Ηλίθιο» του Ντοστογιέφσκι ως τη νέα καλλιτεχνική σας πρόταση;

Ο «Ηλίθιος» του Ντοστογιέφσκι είναι το ταξίδι ενός ανθρώπου μέσα στην κοινωνία και το κατασπάραγμά του. Είναι η ιστορία της αγάπης που χάθηκε για πάντα, είναι η πάλη ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι. Στον «Ηλίθιο» αναζητούμε τον άνθρωπο και όλα αυτά που διαρκώς μας ξεφεύγουν: την αρμονία, την ομορφιά, την αγάπη.
Ο «Ηλίθιος» του Ντοστογιέφσκι μας δείχνει τα σύνορα – τα σύνορα του ανθρώπου: εκεί όπου ο άνθρωπος προχωράει, συντρίβεται, πέφτει, σηκώνεται, πετάει. Πρόκειται για μια ιερή παραβολή για το καλό με το σκοτάδι και το φως σε μια διαρκή πάλη μέσα στη ψυχή μας.

Γιατί διαχρονικά οι ανθρώπινες κοινωνίες συνθλίβουν ανθρώπους, όπως ο πρίγκιπας Μίσκιν, οι οποίοι εμφορούνται από ανιδιοτελή αγάπη, αυταπάρνηση, καλοσύνη; 

Η ανθρώπινη ιστορία είναι γεμάτη από την αγωνία και τον φόβο των ανθρώπων να αντιμετωπίσουν το χάος γύρω τους, τον κόσμο που τους περιβάλλει και να αποδεχθούν τον διπλανό τους. Η διαφορετικότητα δεν είναι πάντα αποδεκτή. Οι ρήξεις αναπόφευκτες και οι αντιθέσεις που δημιουργούνται δεν είναι πάντα εύκολο να συντεθούν.

Η διαφορετικότητα σε όλα τα επίπεδα – εθνοτική, εισοδηματική, πνευματική, θρησκευτική, γνωσιακή – δημιουργεί τριβές. Η αποδοχή της ταυτότητας του άλλου, το γεφύρωμα των διαφορετικοτήτων στην πραγματικότητα είναι ένα αφηρημένο σχέδιο που αποτυγχάνει διαρκώς, παταγωδώς για διαφορετικούς λόγους. Αυτό δημιουργεί παρερμηνείες, συμπλέγματα, τριβές και όλο αυτό που περιγράφουμε οδηγεί σε έναν βηματισμό στρεβλό. Οι ανθρώπινες ιστορίες είναι γεμάτες από πόνο και κακία. Το κακό είναι ένας ελκυστικός μηχανισμός επιβίωσης. Ο άνθρωπος οδηγήθηκε στον πόνο και στην κακία, στην προσπάθειά του να ξεπεράσει τον φόβο του. Ίσως το πιο σημαντικό στην ανθρώπινη περιπέτεια είναι να αποδεχτούμε τη δημοκρατία, την ισότητα, τη λαχτάρα για ζωή, να δώσουμε τη δυνατότητα σε όλους τους ανθρώπους να ανθίσουν.

«Υπάρχουν νέοι άνθρωποι που θυσιάζονται, συνθλίβονται»

Θεωρείτε ότι και στο θέατρο μπορεί να επικρατούν οι συνθλιπτικές συνθήκες που επικρατούν στις σύγχρονες κοινωνίες;  

Αυτές οι συνθλιπτικές συνθήκες υπάρχουν κατά τη γνώμη μου παντού: οι νέοι δυσκολεύονται να βρουν τη θέση τους, δυσκολεύονται να «σκοτώσουν» τους πατεράδες τους, οι παλαιότεροι εξορίζονται, «σκοτώνονται» με πολύ βίαιο και κυνικό τρόπο από τους νεότερους που έρχονται με απαιτήσεις.

Όμως η διαλεκτική της αντίθεσης είναι η δημιουργία στην πραγματικότητα ζωής. Από τη μια πλευρά οι διαφορές τροφοδοτούν τον κόσμο και από την άλλη αυτή η διαλεκτική των αντιθέσεων και η σύνθεσή τους δημιουργεί έναν κόσμο αρμονίας όπου ο καθένας θα μπορεί να βρει τη θέση του και να αναπτυχθεί με τον δικό του προσωπικό τρόπο. Η τέχνη είναι απαιτητική, είναι κρυπτική, αλλά και ταυτόχρονα ανοίγει δρόμους. Η διάνοιξη δρόμων, κατά τη γνώμη μου απαιτεί θυσίες και ρήξεις. Υπάρχουν νέοι άνθρωποι που θυσιάζονται, συνθλίβονται, δεν βρήκαν -ή ποτέ δεν τους δόθηκε η δυνατότητα να αποκτήσουν- τη δική τους φωνή και ταυτότητα. Απέχουμε πάρα πολύ από τις κοινωνίες που θα έχουν τις δομές και την ηθική να δώσουν σε όλους τους πολίτες μια συμμετοχικότητα ήρεμης δύναμης, σίγουρης ανάπτυξης και συμφιλίωσης με το παρελθόν και το μέλλον. Το παρόν είναι απαιτητικό και γίνεται καλύτερο, σοφότερο, δυνατότερο αν ισορροπεί ανάμεσα στο παρελθόν και στο μέλλον.

Διαβάζουμε στον «Ηλίθιο»: «Η ομορφιά μου δίνει μιαν αίσθηση πληρότητας, μέτρου, ειρήνευσης και παλλόμενης θρησκευτικής ταύτισης με την Πανουσία της ζωής». Πιστεύετε, όπως ο Ντοστογιέφσκι, ότι «η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο»;

Πιστεύω ότι η αρμονία και η ομορφιά, η συμφιλίωση με τα βαθύτερα πάθη μας και τα εξωτερικά στοιχεία που μας περιβάλλουν, με τους φόβους, το θείο, με τα ερωτήματα και τις δυσκολίες της ζωής μπορεί να σώσουν τον κόσμο. Δεν μιλάμε για την εφήμερη ομορφιά – πρόσκαιρο στοιχείο της ανθρώπινης νιότης – αλλά για την ομορφιά που κάνει τους ανθρώπους να λάμπουν, να ξεχωρίζουν ως όντα. Γι αυτό το δώρο που κάνει τον άνθρωπο να πετάει πάνω από τη γη, να βρίσκει νόημα στη ζωή του όταν σηκώνεται κάθε μέρα από τον ύπνο μέχρι το χάραμα, μέχρι το επόμενο βράδυ. Είναι μια εσωτερική διαδικασία, μια αναπάντεχη συνάντηση με ό,τι δεν ξέρουμε, είναι οι εκπλήξεις που μας κάνουν να τρέμουμε, που μας μετακινούν, μας διαφοροποιούν, μας κάνουν να πετάμε.

«Αν δεν υπήρχε η τέχνη δεν θα υπήρχε ζωή»

Ο μεγάλος Ρώσος συγγραφέας έρχεται να μας υπενθυμίσει ότι «Ζούμε τη ζωή μια φορά κι αυτό είναι το μόνο που ευτυχώς αγνοούν τα παιδιά και δυστυχώς ξεχνούν οι μεγάλοι». Εσείς τι συνήθως απολαμβάνετε στη ζωή;

Μου αρέσει να ζω καθαρά, να ανακαλύπτω μικρά και μεγάλα πράγματα, να βρίσκω – μικρά και ασήμαντα – ερείσματα που με αλλάζουν. Αγαπώ τα ημιτόνια της ζωής, τις κρυφές χαρές της, την ανακάλυψη νέων ανθρώπων συνοδοιπόρων.

Ο χρόνος περνάει. Υπάρχουν ανεξερεύνητες περιπέτειες μπροστά μας. Δεν μπορείς να ανησυχείς για το πώς οι άλλοι σκέφτονται για σένα γιατί αξίζεις την αγάπη και τη συμμετοχή σε μια κοινότητα.

Φυσικά χρειάζεται κουράγιο και δύναμη για να μπορέσεις να προχωρήσεις μπροστά. Έχουμε φτιαχτεί για να ζούμε και να αγαπάμε, με όλη την καρδιά μας. Το δώρο της ζωής είναι ένα μεγάλο δώρο που κανείς δεν πρέπει να το στερείται.

Αλήθεια, τι σας ώθησε να ασχοληθείτε με την τέχνη και δη αυτή του θεάτρου;

Το σχολείο. Η μικρή εφηβική μου συναναστροφή με τον Χάντκε στο σχολείο και αργότερα η Ταινιοθήκη της Ελλάδας στην Κανάρη πολλά χρόνια.

Μια εσωτερική φλόγα, μία αίσθηση επείγοντος, την οποία αισθανόμουνα από μικρός και η οποία ήρθε στην επιφάνεια με τη συστηματική εκπαίδευση που είχα. Αυτή μου έδωσε τη δυνατότητα να οδηγηθώ στο δρόμο της τέχνης, με τα λάθη που έκανα και τις χαρές που μου προσέφερε.

Η αθωότητα της τέχνης, είναι η αθωότητα που σε κάνει μερικές φορές να κλαις. Αν δεν υπήρχε η τέχνη δεν θα υπήρχε ζωή. Η τέχνη είναι η ζωή. Στην πραγματικότητα η τέχνη είναι σαν ένα τρένο που μας διασχίζει σε όλο μας το σώμα και το σκίζει. Γι’ αυτό τον λόγο έκανα τέχνη.

«Το σύγχρονο ελληνικό θεατρικό τοπίο είναι συγκεχυμένο»

Το πρόγραμμά σας σας επιτρέπει να παρακολουθείτε θεατρικές παραστάσεις; Αν ναι, πώς θα ορίζατε την ταυτότητα του σύγχρονου ελληνικού θεάτρου; 

Όταν μπορώ, παρακολουθώ, δυστυχώς ο χρόνος μου είναι πάρα πολύ περιορισμένος λόγω της δουλειάς μου. Είμαι υποχρεωμένος να κάνω θέατρο από το πρωί μέχρι το βράδυ, να διδάσκω θέατρο, να μιλάω για το θέατρο. Αυτό που μου αρέσει να βλέπω είναι δουλειές κυρίως νέων συναδέλφων, νέων παιδιών, ακατάτακτες, επιθετικές, αλαζονικές, λανθασμένες. Γιατί σε εκείνες τις προσπάθειες κρύβεται αυτό το χάραμα της τέχνης. Κρύβεται το «μόλις» της καλλιτεχνικής δημιουργίας που θεωρώ πως είναι το πιο σημαντικό απ’ όλα. Έχω μία αγωνία να συναντηθώ εκεί που διαμορφώνεται το καινούργιο, το τολμηρό, όπου κι αν βρίσκεται, πέρα από μόδες και διάφορες εξαρτήσεις. Θεωρώ ότι το σύγχρονο ελληνικό τοπίο είναι συγκεχυμένο, πολλές φορές σε επικίνδυνα όρια. Συγκεχυμένο ως προς την ταυτότητά του, ως προς την δραματουργία του και ως προς την αισθητική του. Δεν είμαι σίγουρος ότι το ελληνικό θέατρο σήμερα αφορά, είμαι σίγουρος όμως ότι το ελληνικό θέατρο σήμερα προσπαθεί να αφορά, κάνοντας τεράστιες προσπάθειες να διεισδύσει μέσα στο κοινωνικό σώμα και αυτό που το κρατάει πίσω είναι η ελλιπής ή λανθασμένη δομή εκπαίδευσης.

Ένα από τα μεγάλα projects του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά είναι το τριετές «Φεστιβάλ Νεοελληνικού Έργου» το οποίο ξεκίνησε αυτόν τον μήνα. Ποιες είναι οι στοχεύσεις του;

Θέλω επιτέλους να μας δοθεί η δυνατότητα αυτά τα τρία χρόνια να ανοίξουμε και να μιλήσουμε για τον εαυτό μας. Από παρατηρητές, να μας δοθεί η δυνατότητα να συμμετέχουμε, να παρακολουθήσουμε, να διδαχθούμε και να δώσουμε φωνή στον κόσμο όσον αφορά στην ταυτότητά του. Προκαλώ να αποκτήσουν φωνή οι νέοι και οι συμμετέχοντες από διαφορετικές θέσεις, να μην είναι παθητικοί συμμετέχοντες, αλλά να μιλήσουν για τη νέα ταυτότητα ενός Ευρωπαίου Έλληνα, να μιλήσουν για τον τρόπο που διαμορφώνεται η ψυχή μας και η συνείδησή μας στην προσπάθειά μας να βγούμε από αυτό το βαθύ πηγάδι των δυσκολιών που μας συνθλίβουν. Ο μόνος τρόπος που μπορεί να γίνει αυτό είναι να γίνουμε τολμηροί και να προχωρήσουμε με φαντασία και γνώση.
Θέλω, επομένως, αυτό το «Φεστιβάλ Νεοελληνικού Έργου» να είναι πολυφωνικό, πολύχρωμο, δημιουργικό, να ανακαλύψει τον τρόπο που συνδεόμαστε με τα ελληνικά μας. Να μας ωθήσει να ξαναβρούμε την αίσθηση του ρυθμού του ελληνικού λόγου και κυρίως τη βουβή συγκίνηση που αποτυπώνεται σε φράσεις όπως αυτή: «Από τότε που θρηνώ το ξανθό και γαλανό και ουράνιο φως μου, μετεβλήθη εντός μου, ο ρυθμός του κόσμου». Βαθιά, ουσιαστικά, πυκνά, ρυθμικά – τόσο σαν θέμα, όσο και σαν αποτύπωμα- ελληνικά.
Θέλω αυτό το «Φεστιβάλ» να ανακαλύψει τον Γεώργιο Βιζυηνό του σήμερα. Είναι μία καθαρά ηθική και πολιτική επιλογή.

«Ο Ηλίθιος» του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι σε σκηνοθεσία Νίκου Διαμαντή κάνει πρεμιέρα στις 13 Απριλίου στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Παίζουν: Πέτρος Φιλιππίδης, Γιάννης Στάνκογλου, Μαρία Κίτσου, Λένα Παπαληγούρα, Γιώργος Κωνσταντίνου, Γιώτα Φέστα, Ιωάννης Παπαζήσης, Στάθης Ματζώρος κ.ά.

Μέρος της συνέντευξης δημοσιεύθηκε στο ένθετο «Τέχνη» στο φύλλο 42 της «Νέας Σελίδας» που κυκλοφόρησε εκτάκτως το Σάββατο 24 Μαρτίου