Ο Νίκος Διαμαντής, η Μαρία Κίτσου, ο Γιάννης Στάνκογλου κι ο «Ηλίθιος»

0

Ο σκηνοθέτης της παράστασης κι οι δύο πρωταγωνιστές της μιλούν στο www.tospirto.net,

Ένας πρίγκιπας που θρυμματίζεται από καλοσύνη, ένας ηρωικός «Ηλίθιος» ετοιμάζεται να αλλάξει την ζωή όσων βρεθούν απέναντί του στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Ο σκηνοθέτης Νίκος Διαμαντής παίζει με την ψυχή, το καλό και το κακό και ετοιμάζεται να παρουσιάσει μία παράσταση που –μάλλον- θα χαρακτηριστεί «θεατρικό διαμάντι», αυτό τουλάχιστον δείχνουν τα σημάδια. Με αξιώσεις και πολλές υποσχέσεις ο Νίκος Διαμαντής, η Μαρία Κίτσου και ο Γιάννης Στάνκογλου μίλησαν για την προετοιμασία, τη συγκίνηση και την αέναη μάχη ανάμεσα στο καλό και το κακό, στο φως και το σκοτάδι. 

Κύριε Διαμαντή, ποια ανάγκη σας οδήγησε στον «Ηλίθιο» του Ντοστογιέφκσι; 
Η επιλογή έγινε στο πλαίσιο ενός ρεπερτορίου. Έχει να κάνει με έργα που παρουσιάζονται στο Δημοτικό Θέατρο και τα οποία συνομιλούν με τη διαχρονική περιπέτεια και ιστορία του ανθρώπου. Ο “Ηλίθιος” είναι ένα βαθιά ουμανιστικό κείμενο που θέτει τα πρωταρχικά ερωτήματα με τον πιο ιδανικό τρόπο. Ερωτήματα σημαντικά και μεγάλα, αλλά την ίδια στιγμή τόσο απλά…. “Ποιος είμαι, από που προέρχομαι, που πηγαίνω, υπάρχει Θεός, τι είδους Θεός είναι αυτός”; Κάπως έτσι εμπεριέχει όλα τα συστατικά της ανθρώπινης φύσης. Την πάλη ανάμεσα στο καλό και το κακό, το φως και το σκοτάδι. Έχουμε να κάνουμε με την ιστορία ενός ηλίθιου που προσπαθεί να ζήσει και να ανακαλύψει τρόπους για να παρηγορήσει τη μοναξιά. Είναι ένα αφήγημα…μια παραδειγματική δραματουργία.

Ο σύγχρονος άνθρωπος μπορεί να δώσει απάντηση σε απλά ερωτήματα;
Νίκος Διαμαντής: Αν βγούμε από την επικαιρότητα, αυτό που θα δούμε είναι ότι ο σύγχρονος άνθρωπος είναι συντετριμμένος, αφού μία μυλόπετρα τον αλέθει διαρκώς. Δεν είναι μόνο οικονομικό το ζήτημα. Η μετατόπιση των συνόρων και η διαρκής αμφισβήτηση της όποιας δομής υπήρχε και συγκρατούσε την ζωή του τον καταστρέφει. Όλα αυτά τα χρόνια ο άνθρωπος βηματίζει και δημιουργεί μέσα σε κράτη, σύνορα, μέσα σε δομές και σε ηθικές αλήθειας, επιστήμης, κοινωνίας και λογικής. Αυτές οι δομές συντρίβονται. Όλα φέρνουν μοναξιά και φόβο κι αυτός προσπαθεί να επανεφεύρει την ταυτότητά του. Παλαιότερα είχαμε μεγαλύτερη σιγουριά πάνω στο επιστητό, το ιδιωτικό και το δημόσιο. Αυτή τη στιγμή τα όρια καταργούνται. Ο σύγχρονος είναι ένας έντρομος άνθρωπος. Ζει την ανάδειξη και την ηδονοβλεπτική διάθεση του κακού, υπάρχει ηδονοβλεπτική διάλυση της όποιας ιδιωτικότητας. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να κοιτάξουμε στην ψυχή μας και να δούμε τι αληθινά χρειαζόμαστε για να ζήσουμε.

Η θέση των νέων μέσα σε αυτή την πραγματικότητα; Μπορούν να κάνουν τη διαφορά, μπορούμε να ελπίζουμε;
Νίκος Διαμαντής: Οι νέοι μπαίνουν στην ζωή έντονα και επιτακτικά. Αμφισβητούν τους μεγαλύτερους και τις υπάρχουσες δομές. Έρχονται σε απόλυτη ρήξη με όλα και την ίδια στιγμή μεταχειρίζονται πολύ πιο εύκολα τα εργαλεία που για τους μεγαλύτερους είναι αλυσίδες και βάρη. Οι νέοι απενεχοποιούν και βρίσκουν ένα καινούριο ουμανισμό, μια συμμετοχικότητα, ανανεώνοντας τα πράγματα. Με αυτό τον τρόπο το περιττό και το βαρύγδουπο, το λίπος -που συνοδεύει τη ζωή και τις πράξεις μας- αρχίζει και φεύγει.

Και οι υπόλοιποι; Γύρω τους υπάρχει – περισσότερο- το καλό ή το κακό;
Νίκος Διαμαντής: Γύρω μας υπάρχει μια απελπισμένη οργή. Δεν βλέπουμε φως στην άκρη του τούνελ. Ερχόμαστε αντιμέτωποι με θέματα που έχουν να κάνουν με το περιβάλλον, τη μετακίνηση των λαών, την κατανομή του πλούτου, την προσωπική ζωή και τη συμβίωση.

Η πολιτική και η θρησκεία είναι μια κάποια λύση και ελπίδα;
Νίκος Διαμαντής: Ζούμε το τέλος της πολιτικής. Αμφισβητείται –πλέον-η συμμετοχικότητα του κόσμου. Η μεγάλη επανάσταση είναι η ερασιτεχική δημοκρατία του μέτριου και το μέσου όρου που θα δημιουργήσει μια διαφορετική ποιότητα. Οι πολιτικοί σχηματισμοί είναι ξεπερασμένοι. Υπάρχει μια ριζική αμφισβήτηση και στην πολιτική αλλά και την θρησκεία. Τώρα πια η επιστήμη δίνει διεξόδους σε ερωτήματα και αναρωτήσεις που σχετίζονται με το Θείο. Δίνει λύσεις τρυφερότητας στο ανθρώπινο ρήμαγμα.

Η θέση και η αξία του “Ηλίθιου” σε όλα αυτά;
Νίκος Διαμαντής: Ο “Ηλίθιος” είναι μια ανθρώπινη παραβολή. Θέλω να δημιουργήσω ένα σκηνικό ποιήμα δέκα ανθρώπων που ακροβατούν πάνω σε μια άβυσσο.
Μαρία Κίτσου: Το έργο μυρίζει -με την καλή και την κακή- έννοια ανθρωπίλα. Είναι μια πινακοθήκη ηρώων που ο καθένας έχει μέσα του τόσο το καλό όσο και το κακό, σε διαφορετική ποσόστωση το καθένα. Ο Πρίγκiπας Μίσκιν λειτουργεί σαν καταλύτης και αλλάζει την ζωή όσων βρίσκονται στο δρόμο του. Κανείς δε μένει ασυγκίνητος ή αμετακίνητος. Στο διάβα του προκαλούνται πολλές καταστροφές. Η επαφή με το απόλυτο καλό βγάζει την αλήθεια του κάθε χαρακτήρα με όλα τα στραβά αλλά και τα καλά που έχει. Με αυτό τον τρόπο ο «Ηλίθιος» τους οδηγεί στη μοίρα τους. Είναι ένας «Ηλίθιος», όχι με χαμηλό ΙQ, αλλά έντονα αληθινός και αυθόρμητος σαν παιδί.

Υπάρχει στη σύγχρονη εποχή ένας άνθρωπος που θα μπορούσε, στο πέρασμά του να αλλάξει την ζωή μας; Ένας αληθινός ηγέτης;
Μαρία Κίτσου: Όχι. Ο Ηγέτης είναι ένας άνθρωπος πολύ εμπνευσμένος, δεν είναι δικτάτορας. Εμπνέει το σεβασμό και κερδίζει την εμπιστοσύνη των άλλων τη στιγμή που καθοδηγεί και έχει το ρόλο του πατέρα. Οφείλει να είναι πιο σοφός και να αγαπάει τους “υφισταμένους” του. Από την άλλη πλευρά υπάρχουν άνθρωποι, σε μικρότερες κοινωνικές ομάδες, φίλοι καθηγητές, συνάδελφοι που μπορούν όντως να αλλάξουν και να επηρεάσουν τους γύρω τους και να κάνουν τη διαφορά.

Τι υπάρχει γύρω- γύρω, έτσι όπως είμαστε στη μέση;
Μαρία Κίτσου: Η απελπισία. Οι άνθρωποι λαχταρούν το καλό τη στιγμή που γύρω τους βλέπουν το κακό. Αυτό που μένει στο τέλος είναι η απελπισία και μια λαχτάρα για εξυγίανση, ζωή... για ελπίδα. Ο λαός έχει διαψευθεί οικτρά και –τώρα πια- μόνο σε ατομικό επίπεδο μπορεί να βρούμε μία λύση. Ο καθένας μπορεί να γίνει ένας «Ηλίθιος» έτσι όπως το έχω στο κεφάλι μου.

Η έντονη μοναξιά που ζούμε έχει να κάνει με το κοινωνικό περιβάλλον ή είναι κάτι που βρίσκεται μέσα μας;
Μαρία Κίτσου: Έχει να κάνει και με τα δύο. Από την πλευρά μου νιώθω τυχερή που έχω γύρω μου ανθρώπους που με αγαπάνε και τους αγαπάω, με έχουν στηρίξει και τους έχω στηρίξει. Αυτό όμως που βλέπω είναι άνθρωποι που δεν μπορούν να εμπιστευθούν διότι όλοι φυλάνε τα νώτα τους. Ο καθένας τρέμει και πιστεύει ότι θα τον εκμεταλλευτούν, θα τον κλέψουν και θα τον εξαπατήσουν. Έχουμε φτάσει σε μια εποχή που έχουμε μια -κατ’ επίφαση- ελευθερία αλλά είμαστε όλοι – με έναν τρόπο- φυλακισμένοι. Είμαστε δεσμευμένοι έτσι όπως χρωστάμε παντού και κανείς δε μπορεί να χαρεί την ζωή του. Δουλεύουμε για το ζην – το ευ ζην έχει πάει περίπατο.

Όταν είσαι πάνω στη σκηνή, τι σε συγκινεί και τι σε δυσκολεύει;
Μαρία Κίτσου: Η ηρωίδα μου είναι ένας ρόλος- όνειρο ζωής. Είναι το μεγαλύτερο όνειρό μου που γίνεται πραματικότητα. Την ίδια στιγμή νιώθω μία μεγάλη ευθύνη. Μπήκα στη διαδικασία να τη νιώσω, να την καταλάβω και αυτό με έφερε στην θέση του να συγκινηθώ και να κλάψω, να ταυτιστώ -σε πολλά- μαζί της. Με τους δαίμονες και την τάση αυτοκαταστροφής που έχει. Είναι ένα κακοποιημένο παιδί που του έκλεψαν την αθωότητά του. Αποφάσισαν οι άλλοι για αυτό και τώρα παίρνει την απόφαση να τα καταστρέψει όλα. Είναι ένα πλάσμα πονεμένο, που όπως λέει και ο Μίσκιν σε κάποια στιγμή «το πρόσωπό της είναι φρίκη, ένιωσα φρίκη μαζί της». Πληγωμένη, περήφανη, απρόβλεπτη, εγωιστική και με σχιζοφρενικές αντιδράσεις. Οδεύει και θέλει να φτάσει στο τέλος της, επιζητά τον θανατό της αφού θα ηρεμήσει μόνο όταν πεθάνει... αυτό θέλει.

Γιάννης Στάνκογλου: Στον δικό μου ήρωα, το Ραγκόζιν, με συγκινεί το ότι είναι ένας πολύ παθιασμένος άνθρωπος που θα κάνει τα πάντα για να αποκτήσει αυτό που θέλει. Δεν έχει όρια και αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό που θαυμάζω στους ανθρώπους. Ο Ντοστογιέφκσι είναι ένας δάσκαλος και δημιουργεί- στήνει τους χαρακτήρες του με μοναδικό τρόπο. Είναι εύκολο να νιώσεις και να καταλάβεις τον χαρακτήρα με τον οποίο έρχεσαι αντιμέτωπος. Δεν είναι μονοδιάστατος και αυτό είναι η γοητεία του.

Σκηνοθετικά πώς αναδεικνύεται όλο αυτό;
Γιάννης Στάνκογλου: Ο ρυθμός της παράστασης είναι αυτό που έχει στο μυαλό του και που θέλει να δώσει ο σκηνοθέτης. Εδώ έχουμε μια κατάσταση όπου στεκόμαστε «γυμνοί» χωρίς σκηνικά και ευκολίες στις οποίες μπορούμε να ακουμπήσουμε. Πρέπει με κάποιον τρόπο ο θεατής να δει και να κατανοήσει αυτό που λέμε. Πάνω σε αυτό έγινε μια πολύ σημαντική δουλειά με τον Νίκο αλλά και με όλο τον θίασο.

Παθιασμένοι άνθρωποι υπάρχουν στις μέρες μας;
Γιάννης Στάνκογλου: Ναι. Όμως στις μέρες μας είναι πιο φιμωμένοι, άνευ φαντασίας και μάλλον σκοτεινιάζουν και δεν προσπαθούν να αλλάξουν τα πράγματα.

Ηγέτες, που είπαμε πριν; Στην πολιτική ή την θρησκεία;
Γιάννης Στάνκογλου: Και τα δύο είναι περίεργα παιχνίδια. Όποιος μπαίνει σε αυτά και συμμετέχει ενεργά, κάπου χάνεται. Έχω γνωρίσει ανθρώπους που πριν «μπλέξουν» είχαν όραμα, πάθος και καθαρότητα. Μετά έχασαν τη λογική τους και φάνηκε ότι τους πήρε αυτό το σκοτεινό ποτάμι και τους χάλασε. Μπορεί στο μέλλον να έρθει κάτι καινούριο αλλά αυτό που ζούμε τώρα είναι αρκετά βρώμικο.

Τι είναι αυτό που σας βασανίζει πριν από την πρεμιέρα;
Γιάννης Στάνκογλου: Δεν είναι κάτι, είναι το σύνολο. Το πώς θα γίνει. Ο «Ηλίθιος» είναι ένα έργο –έπος, μια παράσταση μεγάλης διάρκειας που πρέπει να βρούμε τον κατάλληλο ρυθμό για να κρατήσουμε τους θεατές μέσα σε αυτή την κατάσταση. Να τους κάνουμε να γατζωθούν στον κόσμο- στο υλικό- του Ντοστογιέφσκι. Έχουμε να κάνουμε με ένα πολύ δυνατό κείμενο και θέλουμε να το μιλήσουμε σωστά. Να καταφέρουμε να δώσουμε στον θεατή κάτι για να σκεφτεί, έστω και αν αυτό το κάτι είναι μικρό. Άλλωστε και εγώ μικρός νιώθω μπρστά στο μεγαλείο του «Ηλίθιου».

Γιώργος Βλαχογιάννης